Waarom Armen met Smartphone & Flatscreen een bedreiging zijn (de wortels van financieel ongezonde besluiten en de irritatie hierover)
Waarom Armen met Smartphone & Flatscreen een bedreiging zijn (de wortels van financieel ongezonde besluiten en de irritatie hierover)
Verstandig met geld omgaan. Met stijgende prijzen, toenemende armoede en inflatie is dit het gesprek van de dag. Veel lees je over de dagelijkse problemen en initiatieven voor oplossingen schieten als paddenstoelen uit de grond. Maar daadwerkelijk niemand besteedt aandacht aan de wortels van financieel gedrag terwijl die juist ons dagelijks financieel handelen en het financieel beleid bepalen.
Ondanks de aandacht voor mensen die onder het bestaansminimum leven, zijn de reacties van de medemens uit de middenklasse overigens niet mals. De algemene teneur is dat arme mensen eenvoudigweg niet de juiste prioriteiten stellen. Wel een smartphone maar onverstandige financiële keuzes. Een huisdier, flatscreen, roken, vette hap en een kratje bier, maar geen groente en fruit.
Wat maakt het dat iemand die geen geld heeft zulke desastreuze financiële besluiten neemt en wat is nu de oorzaak dat de maatschappij zich zo opwindt over dit ongezonde spendeergedrag van de armen?
Om dit te kunnen begrijpen moeten we terug naar de basis: Ons brein, waar biologie, biases en financiële scripts de dienst uitmaken. De oorzaak is namelijk omvangrijker en genuanceerder dan over het algemeen wordt aangenomen.
De Achtbaan in je Brein
Hoewel de mens van nature goede bedoelingen heeft en daarbij zowel het eigen belang als die van de medemens in acht neemt, leren marketing, gedragswetenschap en financiële psychologie ons dat er tussen intenties en acties een wereld van verschil zit.
Dit gapende gat is het gevolg van de afwegingen tussen het heden en de toekomst die met iedere financiële beslissing gepaard gaat.
Iedereen kent het wel je volgt een dieet. Een kleine afleiding is eigenlijk al genoeg als je moe en hongerig bent. Als iemand dan aanbelt met een heerlijk geurende versgebakken appeltaart is de kans groot dat je het aanneemt en niet een klein stukje, maar de halve taart opeet.
De volhouders onder ons leren deze verleidingen te trotseren, maar dan gebeurt het: je hebt een rotdag gehad op je werk, de wasmachine is stuk, de hond heeft de stoel van oma opgegeten en het dak begint te lekken.
De bewuste intentie, het dieet, wordt op zo’n moment verstoord door het onbewuste brein dat reageert op een reeks aan externe negatieve gebeurtenissen.
Ons brein heeft in principe een natuurlijk immuunsysteem dat ons behoedt voor onverstandige besluiten. Stress gooit hierbij roet in het eten en zet dat immuunsysteem uit. Stresshormonen zorgen ervoor dat we verlangen naar comfortfood, de producten met veel teveel vet en suiker.[1] Dit voedsel stuurt een signaal naar ons brein om de stresshormonen te stoppen. [2]
Geld uitgeven zendt exact dezelfde boodschap naar ons brein als comfortfood. Dit is de reden waarom stress over geld leidt tot meer nog meer geld uitgeven, zeker als het aanhoudende stress betreft.
We weten allemaal hoe het werkt met onze angst om iets op orde te krijgen.
Of het nu ons gewicht of onze financiële situatie betreft, de angst en daarmee gepaarde stress hierover verhindert ons juist om het op orde te krijgen. Hoe verder we van ons doel afstaan hoe meer we losgekoppeld zijn van de daadwerkelijke verwezenlijking ervan en hoe minder we in staat zijn om deel te nemen aan de succesvolle ontplooiing om dit doel te bereiken.
Voor mensen die voortdurend te maken hebben met financiële ontbering, is het des te moeilijker om verstandige financiële besluiten te nemen.
Blootstelling aan financiële ontbering maakt namelijk nog gevoeliger voor beloningssignalen. Beloond worden geeft een kortstondig gevoel van geluk. Dit stimuleert om beloningen na te streven als ongezond voedsel of spullen waar men eigenlijk geen geld voor heeft.[3] Zo ontstaat er een vicieuze cirkel, of beter gezegd een neerwaartse spiraal van stress over geld en financieel ongezonde keuzes.
Illusie van de Zelfredzame Burger
Onze maatschappij is ingericht op basis van het mensbeeld van de zelfredzame burger. Voor wie het niet zelf redt zijn er sociale voorzieningen. Hierbij wordt ook de minder gefortuneerde burger geacht zelfredzaam te zijn en tijdig om hulp te vragen.
(Helping Others) making better Financial Decisions starts with Changing Perspectives,
Your Perspectives of Financial Decisionmaking
Financiële zelfredzaamheid is gerelateerd aan zelfregulatie. Dit betekent kortgezegd de mogelijke opties afwegen en de juiste keuze maken. Financiële zelfregulatie is het evenwicht tussen externe oorzaken zoals negatieve financiële gebeurtenissen en het hebben van een tegengewicht aan positieve innerlijke kracht.[4] De positieve innerlijke kracht is gebaseerd op het ervaren van voldoende positieve emoties.
Voortdurende financiële ontbering waarbij er geen licht aan het einde van de tunnel is, zorgt voor een tekort aan positieve emoties en houdt de verhoogde gevoeligheid voor beloningssignalen in stand. Deze gevoeligheid uit zich in een constante onbewuste stimulans om beloningen na te streven. Dit automatische mechanisme draagt dus bij aan het falen van zelfregulatie van de armen en verklaart de voortdurende aanschaf van ongezond voedsel, rookwaren en alcohol.
Financiële zelfregulatie is gedoemd te mislukken als de negatieve impuls relatief sterk is, wanneer de controle relatief zwak is, of een combinatie hiervan.[5] Naast de zwakke controle door de voortdurende financiële ontbering kunnen armoede en financiële zorgen ook leiden tot ineenstorting van financiële zelfregulering vanwege de toename van externe negatieve impulsen. Dit kunnen geldproblemen zijn maar ook problemen die uit geldgebrek voortkomen.[6]
Er is volop hulpverlening dat zou dan een positieve stimulerende impuls moeten geven die zelfregulering bevordert. Dit is echter weinig realistisch gezien de in de samenleving bekende gevolgen van deze ‘hulp’.
Er heerst angst bij de hulpbehoevende dat er een ondertoezichtstelling wordt opgelegd omdat de kinderen vanwege geldgebrek zonder ontbijt naar school gaan. En zodra het matras op de grond in een niet verwarmde slaapkamer wordt geconstateerd, er een uithuisplaatsing van de kinderen volgt. De ‘hulpverlening’ wordt door het brein dan ook ontvangen als de relatief sterke negatieve externe impuls die zelfs iedere hoop op enige zelfregulatie in rook doet opgaan. Dit scenario en de inrichting van de hulpverlening vormt dan ook een grote belemmering voor mensen om hulp te zoeken.
Zelfregulerende Uitputting
Naast het oerinstinct en de sluipweggetjes in het brein is het een feit dat financiële zorgen afleiden en daardoor taken ondermijnen waarvoor iemand afhankelijk is van het ‘werkgeheugen’. [7]
Zelfregulatie wordt ondersteund door elementaire executieve functies, waaronder werkgeheugencapaciteit en gedragsbeheersing. Falen van zelfregulatie bij de armen is dan ook vanuit dit oogpunt logisch. Dat financiële zorgen afleiden betekent niet dat armoede leidt tot een daadwerkelijke verlaging van het IQ.
De auteurs van het in Nederland heilig verklaarde “schaarste onderzoek” uit 2013, waarop die bewering is gebaseerd, hebben dit ook niet daadwerkelijk gesteld. In later onderzoek is vastgesteld dat financiële zorgen de aandacht voor de belevingswereld irrelevante taken, zoals een IQ test, vermindert terwijl de aandacht voor de belevingswereld relevante taken, zoals financiële beslissingen, juist wordt vergroot. [8]
Vergelijk het met dat je de hele dag niet gedronken hebt en snakkend naar een glas water aankomt in een restaurant. Je neemt plaats in de felle zon op het terras . De ober vraagt niet of je iets wilt drinken maar begint de 5 a4tjes tellende menukaart aan te prijzen.[9] Terwijl je iedereen om je heen ziet genieten van koel citroenwater neemt je dorst nog meer toe. De zon brand meedogenloos op je hoofd en de ober vraagt jou om de gerechten aan te wijzen waar tomaten in zijn verwerkt. Je kunt van de dorst geen woord meer uitbrengen en staat op het punt om flauw te vallen. Staat jouw hoofd dan naar een menukaart doorspitten op tomaten? Maakt jouw dorst jouw IQ lager?
Door de stroom aan negatieve externe impulsen en afleiding die het werkgeheugen ondermijnt, zijn armen onderhevig aan een voortdurende staat van zelfregulerende uitputting, die door de gefortuneerde burger en de beleidsmakers niet wordt begrepen. En waarvoor de armen niet op begrip kunnen rekenen.
Schaamte en Schaamtesancties
Veel van de elementen van onze huidige maatschappij zijn gebaseerd op het oude Rome. Ook ons mensbeeld van de armen is daar geworteld. Als de kostwinner in het oude Rome zijn financiële verplichtingen niet kon nakomen dan werd niet alleen hij maar het hele gezin gestraft en veroordeeld tot de slavernij. Tijdens die periode vermenigvuldigde de schuld zich door kosten die de schuldeiser maakte.[10] Ook tegenwoordig betekent armoede het einde van zelfbeschikking en autonomie.
Vanaf de middeleeuwen kwam er een officiële indeling in waardige en onwaardige armen. Waardige armen waren mensen die hun vermogen afdroegen aan de kerk en een vroom leven leiden. Verder waren armen onwaardig en schuldig aan het feit dat zij niets bijdragen aan de gemeenschap.
Karel V stelde mensen die financiële verplichtingen niet na konden komen zelfs gelijk aan dieven en moordenaars.
De enige oplossing was de strop, ook nadat de schulden waren ingelost. [11]
Later werden de straffen milder, mensen werden gegeseld, of in het schavot gezet of men kwam in de schuldenaarsgevangenis terecht alwaar de schuld uitgroeide tot een veelvoud van het oorspronkelijke bedrag door bijkomende ‘kosten’.[12] Dit was het begin van de zogenaamde schaamtesancties. Deze schaamtesancties zien we heden ten dagen nog altijd terug in onze repressieve maatschappij in de vorm van geldboetes voor degenen die hun financiële verplichtingen niet kunnen nakomen. Dit is hetzelfde als iemand die niet kan zwemmen voor straf in het water gooien, ieder weldenkend mens weet dat die persoon zal verdrinken.
In de 21 eeuw zijn armen niet beter af dan onder Karel V. Al is de fysieke doodstraf afgeschaft, we kennen de maatschappelijke doodstraf [13] Armen worden uitgesloten, en bij voorbaat al gezien als potentiële fraudeur. Een tas met boodschappen aannemen zorgt voor terugvorderingen en financiële represailles.[14]
Financieel Trauma
De financiële schaamte zit dus in ons DNA. Dit leidt ertoe dat mensen geldzaken vermijden en er zelfs niet aan kunnen denken zonder gezondheidsklachten te krijgen. Deze schaamte is gerelateerd aan doodsangst die in ons DNA is meegekomen uit onze geschiedenis.
De maatschappelijke druk werkt het vermijdende gedrag ten opzichte van geld in de hand. Dit belemmert mensen om er iets aan te doen wat weer leidt tot meer maatschappelijke druk. Wie weinig te besteden heeft of in de schulden zit, gaat door schaamte juist gedrag vertonen waardoor de armoede in stand blijft en zelfs erger wordt.[15]
Schaamte is de meest drukkende en de meest heftige van alle negatieve factoren die impact hebben op geestelijke gezondheid en emotionele lasten van financieel trauma.
Onderzoek[16] laat ons zien dat als mensen zich schamen dit resulteert in:
- Terugtrekken
- Walging over jezelf
- Wanhoop depressie
- Vermindering van persoonlijke keuzevrijheid en financiële verlamming
De in de Nederlandse repressieve maatschappij gehanteerde schaamtesancties zoals boetes, afnemen van autonomie, buitensluiten (maatschappelijke doodstraf) maar ook maatschappelijke veroordeling, zorgen ervoor dat financieel trauma en daarmee ook armoede in stand blijft.
Flatscreen & Smartphone bezit is een Prehistorische Reactie
Wat het complex maakt, is dat bijna alles wat geld betreft haaks staat op hoe ons brein is geprogrammeerd. De natuurlijke programmering van ons brein is niet afgesteld op de lange termijn. Dit onderbewuste programma heeft geen update gehad de laatste 150.000 jaar.
Ons brein opereert alsof we in een stammencultuur leven waar concepten als sparen en toekomstige plannen geen voordeel opleveren voor overleven. Dit geldt zowel voor de armen als de gefortuneerden.[17] Stress en geldzorgen maken het alleen maar moeilijker zo niet onmogelijk om naar de lange termijn te kijken.
Wanneer mensen aanhoudend in aanraking komen met stressoren raakt het brein emotioneel overstroomd en kunnen mensen zelfs in financiële verlamming raken.[18] Daardoor is het niet mogelijk om de eigen financiële situatie en financieel gedrag onder de loep te nemen. Laat staan de lange termijn te zien.
Als onze voorouders te kort hadden overleefden zij niet. Zelfs al de dreiging van mogelijke schaarste detecteert ons onbewuste brein als gevaar, levensgevaar wel te verstaan. De reactie van het oerbrein hierop is zoveel mogelijk direct te consumeren om te kunnen overleven.
Hoe zekerder de plek in de stam hoe hoger de overlevingskans. Ook dit gegeven is in ons brein geprogrammeerd. De sociale status binnen de gemeenschap en blootstelling aan sociale stress zijn van invloed op psychologisch welzijn. De plek in de sociale rangorde beïnvloedt de sociale cognitie, het emotioneel functioneren en het sociaal gedrag. Ook dit komt voort uit het oerinstinct om te overleven. Indien onze voorouders uit de stam werden gezet was hun kans op overleven namelijk zeer gering.
De positie in de groep is dus van levensbelang. Hoe hoger de sociale status in een groep hoe veiliger je was. In de huidige tijd vormen bezittingen en uiterlijk de kenmerken van de sociale status in de stam. Geld is daarmee een sociale bron die wordt ingezet om bij de stam te kunnen horen.[19]
Op het moment dat iemand uit een lagere sociale rangorde dezelfde flatscreen en Smartphone heeft als jij, geeft dit een signaal naar het onbewuste brein dat de eigen positie in de stam in gevaar komt en dus de overlevingskans minder wordt. Vooral in de huidige economische situatie waarin het gevaar van financiële achteruitgang op de loer ligt geldt: Hoe groter de afstand tussen jouw sociale status en die van de armen hoe veiliger je bent.[20]
Anderzijds is het ook voor de armen van levensbelang om bij de stam te horen en niet buiten de boot te vallen. Ook hier geldt immers dat je buiten de groep niet overleeft. Dit oerinstinct uit zich in de behoefte aan de nieuwste Smartphone en flatscreen om daarmee bij de groep te horen. Deze behoefte wordt versterkt door de maatschappelijke uitsluiting van armen.
Die maatschappelijke uitsluiting wordt door het onbewuste brein ervaren als levensbedreigend, de overlevingsmogelijkheid wordt immers verlaagd als je de stam uitgezet wordt.
Als reactie doet het onbewuste brein de behoefte aan zaken als een flatscreen en Smartphone weer vergroten.
Dit is een onbewuste instinctmatige reactie om te kunnen overleven door aansluiting te zoeken bij de groep en te voorkomen uit de stam te worden verstoten.
Ons Brein maakt Fouten
Naast de biologische reacties van het beloningssysteem en de primitieve instincten van ons oerbrein zorgen verschillende psychologische elementen ervoor dat de meeste mensen ervan overtuigd zijn dat de rijken en de armen krijgen wat zij verdienen. Uiteraard is de eigen ik daarvan uitgezonderd want die heeft altijd tekort.
Biases zijn geprogrammeerde fouten in ons brein. Cognitieve biases zijn de oorzaak dat we irrationeel oordelen over anderen en irrationele beslissingen nemen. Biases zijn sluipweggetjes in ons brein om informatie die ons bereikt te interpreteren en ons oerbrein gerust te stellen.[21]
De twee voornaamste biases waardoor armoede niet begrepen wordt zijn “De illusie van de Werkelijkheid” en de “Empathie Kloof”. Door herhaaldelijk verkeerde informatie te horen over armen gaan we geloven dat alle negativiteiten over hen waar zijn en zij hun armoede vooral aan hun gedrag en persoonlijkheid te danken hebben. Armen worden daarmee onbewust gereduceerd tot een soort B keuze mensen. Dat stelt ons oerbrein gerust dat armoede ons niet kan overkomen. Daarnaast is armen niet als mensen zien maar als vijandige (juridische) entiteit die de hand ophoudt, niets meer dan een uitvlucht om geen verantwoordelijkheid te moeten nemen en iets te doen aan de scheefgroei in de maatschappij.
De weinig flatterende eigenschappen die we de armen toeschrijven zijn te wijten aan een derde bias “De Fundamentele Attributiefout”. Deze bias betreft de natuurlijke tendens om het gedrag en omstandigheden van armoede van anderen te zien als tekortkomingen in het karakter, terwijl het eigen gedrag wordt toegeschreven aan omstandigheden.
Dit is de bias die verantwoordelijk is voor de gedachtegang dat arme mensen arm zijn vanwege hun eigen armzalige keuzes,[22] ze een onverantwoorde koopbehoefte hebben, teveel uitgeven aan vette snacks, rookwaren en huisdieren.
Hierbij schrijft het onbewuste brein de huidige financiële moeilijkheden van de eigen middenklasse toe aan macro economische omstandigheden. Armen worden gestigmatiseerd als luie domme alcoholisten die eerder hun verslaving in stand houden dan dat zij gaan werken voor hun geld. Deze bias is ook het fundament voor het goedpraten van systemische ongelijkheid.
De “Actor Observer Bias” zorgt er tenslotte voor dat wij het gedrag van armen toeschrijven aan nadelige persoonseigenschappen. Ons eigen slechte gedrag zoals bijvoorbeeld boos worden, wijten wij aan het verkeer, aan dat wij ontslagen zijn of aan de hond. Het komt gewoonweg niet bij ons op te denken dat wij een boosaardige natuur zouden hebben.
Deze bias versterkt de neiging de wereld te zien door onze eigen ervaringen, te denken dat omstandigheden van buitenaf onze keuzes beperken en dat voor anderen die beperking echter geheel bij henzelf ligt. Mensen zijn nu eenmaal arm omdat zij vanwege structurele karkaterfouten armzalige keuzes maken en gebrek hebben aan ruggengraat.
Als wij zelf echter geconfronteerd worden met geldproblemen, ligt de oorzaak bij “het systeem”.
Begin van Beschaving
Als we kijken naar de geschiedenis van de mensheid dan is de kern van een gezonde maatschappij niet het effectief opleggen van schaamtesancties maar solidariteit. Als iemand bij de jacht een meevaller had dan profiteerde de hele stam ervan. We leefden van en met elkaar. Als je jouw opbrengst van de jacht niet deelde dan riskeerde je het juist om uit de stam gezet te worden met als resultaat dat je dit niet overleefde.
Voor de zwakkeren en ouderen was een speciaal plekje. Andere stamleden namen de zorg op zich. Antropoloog Margaret Mead zegt niet voor niets dat het begin van de beschaving een geheeld dijbeen is. Een gebroken dijbeen betekende in de prehistorie dat je niet zou overleven. Het feit dat iemand de moeite en tijd heeft genomen om een medemens die niets inbracht in de gemeenschap te verzorgen, is het eerste teken van beschaving die ons als soort heeft weten te onderscheiden van de rest van de dieren.
Heden ten dage lijkt het erop dat we de grondslag van onze beschaving kwijt zijn. Armen zijn geen tweederangsburgers maar medemensen op zoek naar connectie, veiligheid stabiliteit, autonomie en tijd om te helen. Armen worden echter gereduceerd tot een bedreiging voor de welvaart, en economische vooruitgang. Het is net nog geen wild west mentaliteit waar een paard dat niet voor de ploeg kon werd doodgeschoten omdat het nutteloos was om het land te bewerken.
Geldovertuigingen
De derde factor die bepalend is voor zowel onze opvattingen over armoede als het generatie op generatie in stand houden van armoede zijn onze Financiële Scripts® ofwel Geldscripts®.[23]
Geldovertuigingen zijn onderliggende aannames en veronderstellingen aangaande geld die wij van onze ouders bewust en onbewust hebben meegekregen.
Ook onze geschiedenis, de maatschappij en culturele overlevering is hierop van invloed, zo ook de familiegeschiedenis.
De overtuigingen ontstaan door in onze jeugd het gedrag van onze ouder en andere mensen die belangrijk voor ons zijn te observeren.
De geldovertuigingen worden in ons onderbewustzijn gecreëerd en als een blauwdruk opgeslagen in ons brein alwaar ze worden omgezet in scripts. Hoe ingrijpender de ervaring, hoe hardnekkiger het script.
Deze opgeslagen scripts worden in je brein ‘afgespeeld’ zodra je met geld te maken hebt. Deze scripts sturen onbewust ons financieel gedrag aan.
De Financiële scripts identificeren, helpt verklaren waarom iemand meer de neiging heeft tot sparen, uitgeven of zelfs extreme gedragingen zoals hoarding, compulsief shoppen en gokken. Deze scripts identificeren helpt zelfs om aan geld gerelateerde mentale problemen te voorspellen en de richting van beleid te duiden, want ook financiële keuzes op beleidsniveau worden gestuurd door deze scripts.
De geldovertuigingen sturen ons financieel gedrag en zijn de katalysator voor het merendeel van onze financiële problemen en belemmeringen bij het ontwikkelen en uitvoeren van beleid.
Belemmerende geldovertuigingen en financiële scripts houden armoede in stand. Veel geldovertuigingen en dus ook ons financieel gedrag worden namelijk generatie op generatie doorgegeven en daarmee is ook armoede intergenerationeel. [24]
Ongelijkheid en Financiële Instabiliteit de Kip of het Ei?
Gezien het feit dat financieel trauma en belemmerende geldscripts intergenerationeel zijn, staat de armere burger vanaf zijn geboorte 10-0 achter. De econoom en Nobelprijswinnaar Stiglitz waarschuwde in 2012 al voor de toenemende ongelijkheid die volgens hem financiële instabiliteit in de hand werkte waarbij schuldenproblematiek een belangrijke factor is. Stiglitz waarschuwde ook dat als de ongelijkheid een bepaald punt heeft bereikt de economische groei stagneert.[25] Hij wijst hierbij naar de samenstelling van de beleidsmakers waarbij een minderheid uit de hogere sociale klasse de meerderheid controleert. Latere onderzoeken bevestigen dat groeiende ongelijkheid desastreus is voor de maatschappij.[26]
Stiglitz betoogt verder dat ongelijkheid een keuze is – het cumulatieve resultaat van onrechtvaardig beleid en misplaatste prioriteiten.[27] Groeiende ongelijkheid verhoogt segregatie tussen sociale klassen. Het is dan ook niet verrassend dat de huidige maatschappij al meer in te delen valt in sociale klassen waartussen de verschillen in rap tempo groeien.
Er zijn discussies of ongelijkheid nu leidt tot financiële instabiliteit of vice versa, het effect blijft echter hetzelfde en dit effect is zeer zorgelijk.
De groeiende ongelijkheid reduceert contact tussen de sociale klassen en vermindert daarmee de mogelijkheid tot interactie en empathie.
Verlaagde empathie werkt grotere polarisatie in de hand en daarmee justificatie van ongelijkheid.[28]
Dit is al te zien in het politieke landschap en ook in de maatschappij zoals de twitter uitlatingen op een uitzending van Kassa waarbij #Ik red het niet meer ervaringsverhalen werden verteld.
De twitteraars worden gedreven door een onbewuste doodsangst om het verlies van hun positie in de stam. De armen, die nog altijd de maatschappelijke doodstraf ondergaan, worden hierbij zelfs als vijandelijke stam beschouwd. [29]
Om in reactie hierop aan de basisbehoefte bij een groep te horen te kunnen voldoen, leidt dit, tezamen met financiële ontbering, bij de armen tot nog meer consumptie van ongezond voedsel, alcohol, rookwaren en aanschaf van zaken als een Flatscreen en Smartphone.
De Oplossing ligt ook in ons Brein
Teruggaand naar Margaret Mead en onze voorouders is de conclusie dat de mens in wezen een moreel en sociaal wezen is en daardoor, en door zijn aanpassingsvermogen, als soort heeft weten te overleven.
Onderzoekers van ondermeer de Universiteit van Californië hebben aangetoond dat emoties van iemand in jouw fysieke nabijheid jou die emoties laten doorvoelen.[30]
Spiegelneuronen verspreiden kleine gedeeltes vanuit ons brein die ons in staat stellen empathie te voelen voor anderen. Wij zijn dus in staat te begrijpen wat de armen voelen .
To see with the eyes of another, to hear with the ears of another, to feel with the heart of another.”
-Alfred Adler
Contact hebben op intermenselijk niveau waarbij iedereen de gelegenheid heeft om, ongeacht het verschil in sociaal economische status, op menselijk niveau connectie te maken bouwt empathie en vermindert onbewuste instinctieve angsten.
Hoe meer je engageert met mensen die niet zijn zoals jij en kennisneemt van hun leven en hun verhaal hoe moeilijker het is om hen te zien als stereotypes of hun uitdagingen af te doen als triviaal.
Voor de armen heeft dit een uitwerking om gezien en gehoord te worden wat de instinctieve angst van het oerbrein doet afnemen.
Tevens dient er perspectief te zijn in reductie van de financiële ontbering en schaamtesancties zodat er autonomie ontstaat, het natuurlijke immuunsysteem in het brein weer kan functioneren en de radar voor gevaar geen alarm meer slaat.
Als onze primitieve voorouder de tijd hiervoor heeft genomen, moeten wij dit ook kunnen en zullen wij net als onze voorouders overleven.
[1] Heshmat. (2018,September 16) 5 reasons Why we Grave Comfort Foods, Psychology Today https://www.psychologytoday.com/us/blog/science-choice/201609/5-reasons-why-we-crave-comfort-foods
[2] Schroeder, S. (2013) Chronic stress and comfort foods: self-medication and abdominal obesity https://watarts.uwaterloo.ca/%7Epthagard/Articles/schroeder.intention.final.2013.pdf ; Dalmann,F., Pecaro, N.C., La Fleur, S. (2005) Chronic stress and comfort foods: self-medication and abdominal obesity https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15944067/; Abbenes, A (2022, September 10) Een verlaagd IQ of emotionele overstroming? De relatie tussen (mentale) gezondheid, geldzorgen en financiële stress, Kluwer Tijdschrift voor Schuldsanering 4/22
[4] Baumeister, R. F., and Heatherton, T. F. (1996). Self-regulation failure: an overview. Psychol. Inq. 7, 1–15.
[5] Heatherton, T. F., and Wagner, D. D. (2011). Cognitive neuroscience of selfregulation failure. Trends Cogn. Sci. 15, 132–139.
[6] Abbenes, A : Een verlaagd IQ of emotionele overstroming? De relatie tussen (mentale) gezondheid, geldzorgen en financiële stress, Kluwer Tijdschrift voor Schuldsanering 4/22
[7] Junhua Dang, Shanshan Xiao, and Siegfried Dewitte, (2015) Commentary: “’’ Poverty impedes cognitive function’ and ‘The poor’s poor mental power’”
[8] Ibid.
[9] Bewerking van het voorbeeld van Frederike Bannink in Bannink, F. Positieve Psychologie de Toepassingen” (Boom 2016)
[10] De Ste. Croix, G.E.M.(1981) The Class Struggle in the Ancient Greek World (Cornell University Press, 1981); McKrause, S., (1982) Slavernij en economie in het oude Rome
[11] Karel V: Placaat door Keyser Karel de V. als Hertog van Brabant, den 7. Maart 1536. geëmaneert, houdende de manier, hoedanig men zal Procederen ten opzigte van Schuld-erkentenissen van Kooplieden; Karel V: Placaat door Keyser Karel de V. als Hertog van Brabant, den 1540 “Schuldenaaren insolventen” gehouden en geacht worden voor openbaare dieven,als straatschenders en vyanden van der gemeene welvaart” Afkomstig uit verzameling gedrukt bij Van Beusekom (1758), of de herdruk daarvan uit 1789.(afkomstig uit privé collectie van de auteur)
[12] Gratzer, K., Stiefel, D. (Eds.) (2008) : History of Insolvency and Bankruptcy from an International Perspective; Huddinge 2008, S. 16ff; Geschiedenis Extra . BBC (2015) “In een notendop: de gevangenissen van de schuldenaar” Gearchiveerd van het origineel op 2015/12/12.
[13] Dam, E,. (2022, October,14) Praten over geld of schulden deze psycholoog weet hoe, Omroep Gelderland https://www.gld.nl/nieuws/7785826/praten-over-geld-of-schulden-moet-uit-de-taboesfeer-deze-psycholoog-weet-hoe
[14] Quekel,S. (2020, December 28) Vrouw met bijstand moet 7000 euro terugbetalen omdat ze boodschappen van moeder krijgt, Algemeen Dagblad, AD.nl https://www.ad.nl/economie/vrouw-met-bijstand-moet-7000-euro-terugbetalen-omdat-ze-boodschappen-van-moeder-krijgt~a7a2cffb/
[15] Plantinga, A. (2019) Poor Psychology Poverty, Shame and Decisionmaking
[16] Walker, R., Kyomuhendo, G., Chase, E., Choudhry, S., Gubrium, E., Nicola, J., Ming, Y. (2013). Poverty in Global Perspective: Is Shame a Common Denominator? Journal of Social Policy, 42(2), 215-233.
[17] Abbenes, A. (2018) Pleasing the Gatekeeper to Reach Financial Health.
[18] Van der Vlis, F. (2022, October, 12) Dit doet financiële spanning met je brein, Psychologie Magazine https://www.psychologiemagazine.nl/artikel/financiele-stress-dit-doen-geldzorgen-met-je-brein/
[19] Baumeister, R., & Leary, M. (1995). The Need to Belong: Desire for Interpersonal Attachments as a Fundamental Human Motivation; Abbenes A (2019) a Family financial Legacies a psychological analyses
[20] Abbenes A. (2022, June 3) Verbeter de Economische situatie, Begin bij Uzelf, Investment Officer https://www.investmentofficer.nl/columns/gastcolumn/verbeter-de-economische-situatie-begin-bij-uzelf; Abbenes A (2018) Better Saved than Sorry for Having No Money, Application of Financial Psychology, Defining the Relationship With Money
[21] Gilovich,T., Kahneman, D., Griffin, D.W. (2002) Heuristics and Biases: The Psychology of Intuitive Judgement
[22] Szalavitz, M., (2017, July,5) Why do we think poor people are poor because of their own bad choices? The Guardian, https://www.theguardian.com/us-news/2017/jul/05/us-inequality-poor-people-bad-choices-wealthy- bias
[23]Financial Psychology Institute Europe, (2018) Geldscripts bepalen ons Financieel Gedrag , FPIE https://financialpsychologyinstitute.eu/geldscripts-bepalen-ons-financieel-gedrag/; Financial Psychology Institute Europe, (2018) De wortels van financieel Gedrag: Geldscripts FPIE https://financialpsychologyinstitute.eu/de-wortels-van-financieel-gedrag-geldscripts/; Abbenes A. (2022, July 3) Financieel Ongezonde Keuzes? Oma is de Oorzaak., Investment Officer, https://www.investmentofficer.nl/columns/gastcolumn/financieel-ongezonde-keuzes-oma-de-oorzaak; Lawson, D., Klontz, B. T., & Britt, S. L. (2015). Money scripts. In B. T. Klontz, S. L. Britt, & K. L. Archuleta (Eds.), Financial therapy: Theory, research, and practice (pp. 23–34). Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-319-08269-1_3; Abbenes, A. et al. (2018) Better Saved than Sorry for Having No Money, Application of Financial Psychology, Defining the Relationship With Money; Abbenes, A. (2018) Pleasing the Gatekeeper to Reach Financial Health ,
[24] Abbenes, A, (2019) Mind over Money: Geld, ons Brein en Financiële Besluitvorming, Vakblad voor Financiële Planning 2019/73;;
[25] Edsal, T. (2012, August, 3) Separate and Unequal, The New York Times https://www.nytimes.com/2012/08/05/books/review/the-price-of-inequality-by-joseph-e-stiglitz.html?pagewanted=all; Pazzanese, C.(2022, March 31) Joseph Stiglitz warned of wealth gap in 2012- and it’s gotten worse Harvard Gazette https://news.harvard.edu/gazette/story/2022/03/nobel-winning-economist-says-inequality-breeds-discontent/
[26] De Haan, N. (2018, April, 12) Grote ongelijkheid is desastreus voor de samenleving en de economie Studium Generale, https://www.sg.uu.nl/artikelen/2018/04/grote-ongelijkheid-desastreus-voor-de-samenleving-en-de-economie
[27] Morning Future (2017, November, 21) Stiglitz: Inequality? The result of poor choices and political and economic actions. But we can reverse our direction. Morning Future https://www.morningfuture.com/en/2017/11/21/inequality-technology-growth-joseph-stiglitz/
[28] Pazzanese, C.(2022, March 31) Joseph Stiglitz warned of wealth gap in 2012- and it’s gotten worse Harvard Gazette https://news.harvard.edu/gazette/story/2022/03/nobel-winning-economist-says-inequality-breeds-discontent/
[29] Abbenes (2018) Pleasing the Gatekeeper to Reach Financial Health ,
[30] Thagard P, (2006) I feel your pain: mirror neurons, empathy, and moral motivation; Schulte-Rüther, M, Markowitsch, H.K., Fink, G.F, Piefke, M. (2007) Mirror neuron and theory of mind mechanisms involved in face-to-face interactions: a functional magnetic resonance imaging approach to empathy, J Cogn Neurosci 2007 Aug;19(8):1354-72.doi: 10.1162/jocn.2007.19.8.1354.
